อธิบายจินดามณี และ จินดามณี ฉบับนายมหาใจภักดิ์ ฉบับพญาธิเบศ แบ่งเนื้อหาออกเป็น 3 ตอน คือ “อธิบายจินดามณี” เป็นผลงานการค้นคว้าเรียบเรียงของนายบุญเตือน ศรีวรพจน์ ผู้เชี่ยวชาญด้านอักษรศาสตร์ (ภาษาและวรรณกรรม) กรมศิลปากร ว่าด้วยการอธิบายไขประเด็นเนื้อหาของแบบเรียนไทยเรื่องจินดามณีซึ่งมีต้นฉบับจำนวนมากที่มีความหลากหลายลักลั่นและมีเนื้อหายุ่งยากซับซ้อนเป็นอุปสรรคต่อการทำความเข้าใจของผู้ศึกษา ผู้เรียบเรียงอธิบายเนื้อหาจินดามณีโดยการตีความประเด็นต่าง ๆ จากข้อมูลที่กระจัดกระจายอยู่ในจินดามณีฉบับต่าง ๆ นำเสนออย่างเป็นระบบและเป็นเอกภาพ เพื่อเป็นข้อมูลพื้นฐานให้ผู้สนใจสามารถเข้าถึงองค์ความรู้ในจินดามณีได้ในเบื้องต้น ส่วนเนื้อหาอีก 2 ตอน ได้แก่ “จินดามณี ฉบับนายมหาใจภักดิ์” และ “จินดามณี ฉบับพญาธิเบศ” เป็นต้นฉบับหนังสือจินดามณี 2 ฉบับที่นายธนิต อยู่โพธิ์ อดีตอธิบดีกรมศิลปากร ใช้อ้างอิงเพื่อตรวจสอบชำระหนังสือจินดามณีพิมพ์เผยแพร่เป็นครั้งแรกเมื่อพุทธศักราช 2485 ซึ่งกรมศิลปากรยังไม่เคยจัดพิมพ์เผยแพร่มาก่อน นอกจากนี้ ยังได้รวมพิมพ์สำเนาเอกสารต้นฉบับสมุดไทยหนังสือจินดามณีที่น่าสนใจอีก 2 ฉบับไว้ในภาคผนวก เพื่อให้ผู้ศึกษาได้เห็นถึงความแตกต่างลักลั่นของต้นฉบับสมุดไทยเรื่องจินดามณีอีกด้วย